Page 308 - Cost-Benefit Analysis of agricultural waste management methods

มาจะมีงานบางส่วนที?วิเคราะห์ต ้นทุนผลตอบแทนทางการเงิน (Esher Hsu, 2021) แต่ก็ยังมีงานส่วนน้อยที?
จะพิจารณาผลกระทบสิ?งแวดล ้อมร่วมด ้วยสําหรับทางเลือกต่าง ๆ ในการจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ทาง
การเกษตร หรืองานวิจัยมักจะเลือกศึกษาทางเลือกการจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตรเพียงทางเลือก
เดียวเป็ นการเฉพาะ เช่น การใช ้ชีวมวลเพื?อผลิตพลังงาน (Ingrao et al., 2021) จะเห็นได ้ว่าการศึกษา
นโยบาย และวิเคราะห์ต ้นทุนและผลตอบแทนทางการเงินจากทางเลือกการจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ ทาง
การเกษตรในรูปแบบต่าง ๆ ยังมีอยู่น้อยมากโดยเฉพาะในบริบทประเทศไทย
การวิจัยนีJเป็ นการนําข ้อมูลการใช ้ประโยชน์ที?ดินของพืชเศรษฐกิจ ทัJงข ้าว ข ้าวโพด และอ้อย
มาวิเคราะห์สถานการณ์เศษวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตรของประเทศไทยและพืJนที?การเผาไหม ้ในแปลง
เกษตรระดับอําเภอทัJงประเทศ รวมทัJงศึกษาต ้นทุนและผลตอบแทนในการจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ทาง
การเกษตรจากทางเลือกที?เกษตรกรรายย่อยทั?วไปสามารถดําเนินการได ้เอง หรือรวมกลุ่มเพื?อดําเนินการ
ดังกล่าวได ้ ไม่ว่าจะเป็ นการไถกลบ การทําปุ๋ ยหมัก การนําไปผลิตพลังงานไฟฟ้า และเสนอแนะนโยบายใน
การจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตรดังกล่าว ในการศึกษานีJใช ้ การวิจัยแบบผสมผสานทัJงเชิงคุณภาพ
และเชิงปริมาณบูรณาการเทคโนโลยีสารสนเทศ เศรษฐศาสตร์ และการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ?งแวดล ้อมด ้วยกันเพื?อตอบโจทย์การวิจัย การทบทวนวรรณกรรมที?เกี?ยวข ้องเพื?อวางกรอบในการสัมภาษณ์
และการอภิปรายกลุ่มในประเด็นนโยบายการจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตร นอกจากนัJนข ้อมูลเหล่านีJ
ยังใช ้ เพื?อการวิเคราะห์ต ้นทุนผลตอบแทน (Cost-benefit analysis: CBA) ของทางเลือกต่าง ๆ ในการจัดการ
เศษวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตรของเกษตรกรรายย่อย ประกอบด ้วย การไถกลบ การผลิตปุ๋ ยอินทรีย์ และการ
ผลิตไฟฟ้าจากเศษวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตร โดยใน CBA พิจารณาประเมินผลประโยชน์จากการลดการ
ปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจก (Green house gas: GHG) เปรียบเทียบกับการจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ ทาง
การเกษตรจากการเผาไหม ้ และประโยชน์จากการเพิ?มธาตุอาหารในดินร่วมด ้วย สําหรับการศึกษาการเผา
ไหม ้เศษวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตรในพืJนที?เกษตรกรรมของประเทศไทยนัJนวิเคราะห์ด ้วยโปรแกรมและ
เครื?องมือทางสารสนเทศทางภูมิศาสตร์เป็นหลักร่วมกับการลงสนามเพื?อตรวจสอบความถูกต ้องจากภาพถ่าย
ดาวเทียม จากนัJนจะเป็ นการสังเคราะห์องค์ความรู้จากผลการศึกษาทัJงหมดเพื?อเสนอแนะทางเลือกของ
นโยบายในการจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตรที?เหมาะสมสําหรับเกษตรกรรายย่อย
ผลการศึกษาพบว่าประเทศไทยมีเศษวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตรเหลือใช ้ จากข ้าว ข ้าวโพดและ
อ้อยรวมกันประมาณ 114 ล ้านตันต่อปี โดยในปี พ.ศ. 2564 มีการเผาไหม ้ในพืJนที?ปลูกข ้าวประมาณ 552
แสนไร่ ข ้าวโพดประมาณ 175 แสนไร่ โดยเป็ นพืJนที?เผาไหม ้ข ้าว และข ้าวโพดส่วนมากอยู่ในภาคเหนือ
ในขณะที?พืJนที?เพาะปลูกข ้าวมากที?สุกอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และพืJนที?ปลูกข ้าวโพดอยู่ในภาคเหนือ
เป็ นหลัก ส่วนพืJนที?เผาไหม ้ในแปลงอ ้อยประมาณ 156 แสนไร่ ส่วนมากอยู่ในภาคกลาง แต่ทว่าพืJนที?ปลูก
อ ้อยมากที?สุดอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เมื?อพิจารณาต ้นทุนผลตอบแทนจากการจัดการเศษวัสดุเหลือ
ใช ้ ทางการเกษตรด ้วยทางเลือกต่าง ๆ แล ้ว พบว่าในพืชประเภทเดียวกันการทําปุ๋ ยหมักให ้ผลตอบแทนดีที?สุด
รองลงมาคือการไถกลบ และการผลิตพลังงานไฟฟ้าตามลําดับ รายละเอียดดังตาราง
การจัดการเศษ ข้าว ข้าวโพด อ้อย
วัสดุเหลือใช ้ ทาง NPV BCR IRR NPV BCR IRR NPV BCR IRR
การเกษตร (ล ้าน (เท่า) (%) (ล ้าน (เท่า) (%) (ล้าน (เท่า) (%)
บาท) บาท) บาท)
ไถกลบ 250,607 1.96 3642 29,218 2.09 na. - - -
การทําปุ๋ ยอินทรีย์ 374,380 5.22 na. 192,964 3.34 na. 681,936 4.18 na.
การผลิตไฟฟ้าชีว 3,699 3.67 37 696 1.20 8 7,018 4.31 71
มวล
ดังนัJนข ้อเสนอแนะนโยบายในการจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ทางการเกษตรจากการศึกษานีJควร
ส่งเสริมการจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตรในการผลิตปุ๋ ยอินทรีย์ และส่งเสริมการไถกลบ ทัJงนีJควร
บูรณาการควบคู่ไปกับการสนับสนุนเครื?องจักร นวัตกรรม การส่งเสริมความรู้ความเข ้าใจ การรวมกลุ่มและการ
ส่งเสริมการตลาดสําหรับผลิตภัณฑ์ที?ปลอดการเผาหรือผลิตภัณฑ์ที?เกี?ยวเนื?อง และที?สําคัญคือการสนับสนุน
ทางการเงินและการคลังในระยะยาวเพื?อให ้เกิดการเปลี?ยนแปลงพฤติกรรมอย่างยั?งยืนและเป็ นการจัดการ
ตลอดห่วงโซ่อุปทาน
จะเห็นได ้ว่างานวิจัยนีJสามารถใช ้ เป็ นฐานข ้อมูลในการออกแบบและสร ้างทางเลือกทางนโยบายใน
การจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตรที?เหมาะสมกับบริบทเกษตรแปลงย่อยในประเทศไทย โดยเฉพาะ
หน่วยงานภาครัฐ ภาคการเมือง และองค์กรปกครองส่วนท ้องถิ?น ที?สําคัญคือเป็นการสร ้างความตระหนักรู้และ
เป็ นแนวทางในการจัดการเศษวัสดุเหลือใช ้ทางการเกษตรบนฐานข ้อมูลเชิงประจักษ์เกี?ยวกับต ้นทุน
ผลตอบแทนที?เกิดจากการจัดการวัสดุเหลือใช ้ ทางการเกษตรในแต่ละรูปแบบให ้กับเกษตรกรรายย่อย

301